اثر سمیت تنفسی و دورکنندگی اسانس چهار گونه گیاهی روی شپشه دندانه دار غلات oryzaephilus surinamensis(l.) (col: silvanidae)

شپشه دندانه دار غلات یکی از مهمترین آفات محصولات انباری در ایران محسوب می شود. اسانس 4 گونه گیاه شامل، پونهmentha longifolia (l.) (lamiacea) ، درمنه کوهی artemisia aucheri (boiss) (asteraceae) ، رزماری rosmarinus officinalis (l.) (lamiaceae) و مورد سبز myrtus commiunis (l.) (myrtaceae) از نظر سمیت تنفسی، دورکنندگی، بازدارندگی تخم ریزی و دوام روی این آفت مورد بررسی قرار گرفتند. این تحقیق در قالب طرح کامل تصادفی و آزمایش فاکتوریل در شرایط دمایی 2±32 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 5±65 درصد و در تاریکی انجام شد. غلظت های مختلف از هر اسانس مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج نشان داد که حشرات کامل نسبت به سنین مختلف لاروی به اسانس ها حساس ترند همچنین با افزایش سن لاروی مقاومت آنها به اسانس ها افزایش یافت. در آزمایش سمیت تنفسی با افزایش زمان اسانس دهی میزان تلفات به طور معنی داری افزایش یافت به طوری که اسانس پونه در تمام غلظت های به کار رفته روی مراحل حشرات کامل جفت گیری نکرده، لارو سن اول و سن دوم پس از گذشت 48 ساعت 100% و پس از گذشت 72 ساعت روی لاروهای سن سوم و سن چهارم 52 تا 100% تلفات داشت. در میان گیاهان مورد مطالعه اسانس پونه بیشترین کارایی را روی این آفت ایجاد کرد. به طوری که میزان lc50 این اسانس روی حشرات کامل، لاروهای سن اول، سن دوم، سن سوم و سن چهارم به ترتیب 35/0، 42/0، 64/0، 63/1 و 07/2 میکرولیتر بر لیتر محاسبه شد این میزان برای اسانس درمنه کوهی روی مراحل مذکور به ترتیب 99/0، 17/2، 50/2، 87/21 و 46/23 میکرولیتر بر لیتر حاصل شد که بیانگر اثر حشره کشی ضعبف تر این اسانس نسبت به سایر گیاهان مورد مطالعه بود. با توجه به lt50 محاسبه شده در بالاترین غلظت اسانس های گیاهی، پونه در کاربرد غلظت پایین تری سرعت تلفات بیشتری روی مراحل مختلف رشدی آفت داشت. اثر دورکنندگی اسانس ها به طور محسوس تری روی حشرات کامل بیشتر بود و پونه بیشترین اثر دورکنندگی را روی حشرات کامل و لاروهای سن چهارم ایجاد کرد. این مقدار به ترتیب در غلظت های 01/0 و 06/0 میکرولیتر به ترتیب 7/66 و 7/44 درصد بود. مورد سبز ضعیف ترین اثر دورکنندگی روی مراحل مذکور را ایجاد کرد به طوری که غلظت های پایین این اسانس روی حشرات کامل بی اثر بود. در آزمایش بازدارندگی تخم ریزی با افزایش غلظت زیرکشندگی اسانس گیاهان میزان تخم ریزی حشرات کامل به طور معنی داری کاهش یافت. در میان اسانس های گیاهی اسانس گیاهان پونه و درمنه کوهی به ترتیب قوی ترین و ضعیف ترین اثر روی بازدارندگی تخم ریزی داشتند. اسانس پونه در غلظت 007/0 میکرولیتر بر لیتر باعث 70/ 94 و اسانس درمنه کوهی در غلظت بالاتری 11/0 میکرولیتر بر لیتر 21/94 در صد بازدارندگی داشت. همچنین اسانس پونه بیشترین و اسانس درمنه کوهی کمترین دوام را در بین گیاهان مورد مطالعه داشتند. دوام اسانس پونه در غلظت 55/5 میکرولیتر بر لیتر 36/32 ساعت و دوام اسانس درمنه کوهی در غلظت 100 میکرولیتر بر لیتر 05/28 ساعت محاسبه شد. براساس نتایج این تحقیق استفاده از اسانس پونه به عنوان یک حشره کش کم خطر و به عنوان الگویی برای ساخت فرمولاسیون مناسب آن جهت کنترل آفات انباری توصیه می شود.